Hoe vaak gebeurt het niet dat een Whatsapp bericht van de afzender, verkeerd wordt geïnterpreteerd, puur omdat emoties niet of verkeerd tot uiting worden gebracht en er daardoor onbegrip is bij de ontvangende partij. Dit zorgt dan voor frustraties en vaak boosheid. Jongeren met een licht verstandelijke beperking hebben hier nog meer moeite mee. In deze blog wil ik graag focussen op de sociaal-cognitieve vaardigheden van deze groep, aan de hand van de theory of mind (ToM).
Er zijn in Nederland ruim 1,1 miljoen mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB). Theoretisch gezien hebben mensen met een LVB een lager dan gemiddeld IQ en beperkingen in hun adaptieve vaardigheden. Je kunt hierbij denken aan beperkingen in het intellectueel functioneren, informatieverwerking, sociaal-cognitieve vaardigheden en hun zelfbeeld. Hoe logisch en gemakkelijk het inruimen van een vaatwasser voor jou is, kan een persoon met LVB-problematiek daar veel moeite mee hebben.
Sociale cognitie omvat de processen in het brein die noodzakelijk zijn bij het verwerken, begrijpen en interpreteren van sociale prikkels en het plannen van een reactie in sociale situaties. Het herkennen van emoties, begrijpen van sociale situaties en het perspectief kunnen nemen vallen hier allemaal onder. Binnen de zorg herkennen wij vaak dat deze groep jongeren moeite heeft met het zien van emoties bij anderen, en daarbij ook bij zichzelf. Het gebeurt dan ook weleens dat reguliere situaties waarbij interactie met andere is, ineens omslaan in woede aanvallen en er uit emotie bijvoorbeeld spullen kapot gegooid worden in de woningen. Voor een niet-LVB’er is het niet goed te begrijpen waarom dit gebeurt. Een logische verklaring is namelijk in dit soort situaties niet te vinden. Professionals kennen de cliënten doorgaans door en door en proberen in zulke situaties juist te begrijpen wat er in hun hoofd omgaat. Later volgt de les voor de client en eventuele consequenties van het eerder vertoonde gedrag. Zo proberen zij de cliënten klaar te stomen voor de toekomst waarbij zij leren om te gaan met situaties buiten hun eigen vertrouwde bubbel.
Het perspectief kunnen zien wordt ook wel ‘’theory of mind (ToM)’’ genoemd. Dit is het menselijk vermogen om mentale toestanden, intenties, verlangens, kennis en gevoelens te herkennen en te plaatsen, zowel bij jezelf als bij anderen. Begrijpen dat iemands gevoelens en overtuigingen anders kunnen zijn dan die van anderen behoort ook tot de ToM. De ToM kent twee belangrijk aspecten: het veronderstellen en het voorstellen.
Bij het veronderstellen heeft men een situatie al eerder meegemaakt, waardoor het herkenbaar wordt. Er is eerder over gelezen, men is ergens eerder al geweest, of men is voorbereid door de omgeving. De professional assisteert de jongeren in dit proces bij het herkennen van de situatie. Op deze manier kunnen de jongeren zich, door de informatie die zij bezitten, een goed beeld vormen van de situatie en zich daar beter op voorbereiden.
Bij het voorstellen kom je juist in een situatie terecht waar je eerder nog nooit terecht bent gekomen. Er is niet over gelezen, men is er nog nooit geweest en zijn niet voorbereid door de omgeving. De professional assisteert de jongeren in dit proces bij het wegwijs maken binnen zijn gevoelens of emoties. Op deze manier zal men zelf de kennis, ervaringen, gevoelens en oplossing moeten zoeken om zo tot een juiste oplossing te komen. Zo proberen professionals deze groep jongeren, handvaten mee te geven waar ze een leven lang iets aan hebben. Een houvast, een homebase. Er wordt gekeken door het initiële gedrag heen van deze jongeren en probeert hun talenten te ontdekken en verder te ontwikkelen.
Door weer zelfvertrouwen te geven en hen in een veilige omgeving, te laten ontdekken wie zij zijn en wie zij willen zijn, komt de stempel LVB’er, niet direct meer op de voorgrond. En als wij verder kijken dan hun beperking, dan zijn deze jongeren voor Cosmo Zorg Liever Vreemd & Bijzonder. De volgende blog van deze serie ‘’Liever Vreemd & Bijzonder’’ zal gaan over op jezelf wonen voor jongeren met een licht verstandelijke beperking.